İsim (Ad)
- Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler
- Özel İsim
- Cins İsim
- Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
- Tekil İsim
- Çoğul İsim
- Topluluk İsmi
- Varlıkların Oluşuna Göre İsimler
- Somut İsim
- Soyut isim
İsimler (Adlar)
Varlıkların, duyguların, düşüncelerin, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcüklere isim (ad) denir.
Örnek
» kitap, Mehmet, kapı, Türkiye, hoşgörü, aslan, aile…
> İsimler, 3 ana başlıkta incelenir:
1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler
1.1. Özel İsimler
Tek olan, diğer varlıklara benzemeyen varlıkları karşılayan adlardır. Bu isimler, varlıklara sonradan verilir. Verilen bu isim, özel ismin verildiği kişi veya varlık tanındıktan sonra söz konusu kişi veya varlığı zihnimizde canlandırır ve onunla özdeşleşir.
Özel isimler şu şekilde sınıflandırılabilir:
Kişi (şahıs) adları ve soyadları: Mustafa Kemal Atatürk, Cem Yılmaz, Tarkan, Arda Turan…
Kıta, devlet, ülke, millet isimleri: Avrupa, Türkiye, Almanya, Türk, Yunan…
Bölge, şehir, köy, semt, cadde ve yer adları: İç Anadolu Bölgesi, İstanbul, Kadıköy, Ortaköy, Vatan Caddesi…
Dil, din ve mezhep adları: Türkçe, İngilizce, İslamiyet, Hristiyanlık, Sünni…
Eser (kitap, dergi, gazete) isimleri: Safahat, Bilim Çocuk, Milliyet…
Kurum, dernek, işletme isimleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Yeşilay Derneği, Atatürk Çapa Fen Lisesi, Güven Bakkaliyesi…
UYARI Özel isimlerin ilk harfi büyük yazılır ve özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek
» Erdi‘nin ailesi İstanbul‘dan göç etmiş.
UYARI Özel isimlere gelen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz. Özel isimlere gelen yapım eklerinden sonra gelen çekim ekleri de kesme işaretiyle ayrılmaz.
Örnek
| » Türk | – | çe | – | nin | → | Türkçenin |
| yapım eki | çekim eki |
» Ankaralı, İngilizceden…
1.2. Cins İsimler (Tür İsimleri)
Aynı türden olan varlıkların ve kavramların ortak isimleridir.
Örnek
» ev, anne, sevgi, dergi, su, ceket, saat, mavi, daire, edebiyat…
NOT Bazı cins isimler özel isim olarak kullanılabilmektedir.
2. Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
2.1. Tekil İsimler
Aynı türden varlığın bir tanesini karşılayan isimlerdir.
Örnek
» ağaç, öğrenci, asker, elma, pencere, insan, kuş…
2.2. Çoğul İsimler
Aynı türden olan birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Türkçede isimlere çoğul anlam “-lar /-ler” çoğul ekiyle kazandırılır. Bu eki alan isimler çoğul isimlerdir.
Örnek
» ağaçlar, öğrenciler, askerler, elmalar, insanlar, kuşlar…
UYARI Çoğul eki (-lar / -ler) bazen cümleye farklı anlamlar da kazandırabilir.
Örnek
» Osmanlılarda yönetim babadan oğula geçmektedir. (Hanedan, soy anlamı katmıştır.)
» Bedeninden kanlar fışkırıyordu. (Abartma anlamı katmıştır.)
» Toplantımıza Ahmet Beyler de teşrif etti. (Saygı anlamı katmıştır.)
» İş yerimize otuz beş yaşlarında bir bayan geldi. (Yaklaşıklık anlamı katmıştır.)
» Bu vazo 1980′lerden kalma. (Zaman anlamı katmıştır.)
» Aramızda nice Mevlanalar var. (Benzerlik anlamı katmıştır.)
2.3. Topluluk İsimleri
Çoğul ekini almadığı halde birden çok varlıktan oluşan bir grubu karşılayan isimlerdir.
Örnek
» orman, ordu, sınıf, millet, küme, deste, komisyon…
3. Varlıkların Oluşuna Göre İsimler
3.1. Somut İsimler
Beş duyu organımızdan en az biriyle algılayabildiğimiz; yani görebildiğimiz, duyabildiğimiz, dokunabildiğimiz, tadabildiğimiz veya koklayabildiğimiz varlıklara verilen isimlerdir.
Örnek
Rüzgâr, yağmur, soğuk, sıcak, ekşi, acı (tat), çiçek, gürültü, aydınlık, karanlık, mavi, koku, uzun, deniz…
Yukarıdaki kelimeler beş duyu organımızdan en az biriyle algılanabilir. Sıcak, soğuk, rüzgâr dokunmayla; gürültü işitmeyle; mavi, uzun, deniz, çiçek görmeyle algılanabilir. Bu yüzden bu sözcükler somuttur.
3.2. Soyut İsimler
Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayamadığımız kavramları ifade eden sözcüklerdir.
Örnek
Kin, iyilik, kötülük, nefret, kıskançlık, ayrılık, özlem, aşk, sevgi, acı (üzüntü), mutluluk, vicdan, umut, sevinç, keder…
Yukarıdaki kelimelerin hiçbiri beş duyu organımızla algılanamaz. Örneğin “nefret” dokunulabilen, görülebilen, duyulabilen, koklanabilen veya tadılabilen bir varlık değildir. Bu yüzden soyuttur.
NOT: Bu konunun anlatımında http://www.dilbilgisi.net/ sitesindeki verilerden faydalanılmıştır.
